Nasadzenia kompensacyjne, zwane także zastępczymi, są działaniami wynikającym z przepisów ustawy o ochronie przyrody, polegającymi na posadzeniu nowych roślin w zastępstwie usuwanych w celu wyrównania strat przyrodniczych wynikających z wycinki. Innymi słowy ideą nasadzeń zastępczych jest przyrodnicze zrekompensowanie szkód spowodowanych ubytkiem ze środowiska drzew i krzewów, którego nie da się uniknąć podczas przeprowadzania inwestycji, np. przy budowie lub modernizacji obiektów mieszkalnych, budynków użyteczności publicznej, tworzeniu lub modernizacji dróg i ulic.

Kompensacja przyrodnicza jest zdefiniowana w Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska:

Art. 3. Ilekroć w ustawie jest mowa o:

8) kompensacji przyrodniczej – rozumie się przez to zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych;

O obowiązku ochrony zieleni podczas prowadzenia inwestycji traktuje kolejny artykuł tej ustawy:

Art. 75. 1. W trakcie prac budowlanych inwestor realizujący przedsięwzięcie jest obowiązany uwzględnić ochronę środowiska na obszarze prowadzenia prac, a w szczególności ochronę gleby, zieleni, naturalnego ukształtowania terenu i stosunków wodnych.

3. Jeżeli ochrona elementów przyrodniczych nie jest możliwa, należy podejmować działania mające na celu naprawienie wyrządzonych szkód, w szczególności przez kompensację przyrodniczą.

W przypadku konieczności usunięcia drzew i krzewów, których obwód na wysokości 5 cm od ziemi przekracza 50 cm wymagane jest uzyskanie zezwolenia na wycinkę. Dla niektórych szybko rosnących gatunków drzew i krzewów minimalne obwody, po przekroczeniu których uzyskanie zezwolenia na wycinkę jest obowiązkowe, są większe:

• kasztanowiec zwyczajny, robinia akacjowa oraz platan klonolistny mogą mieć do 65 cm obwodu;
• topole, wierzby, klon jesionolistny oraz klon srebrzysty mogą mieć do 80 cm obwodu.

W przypadku krzewów zezwolenie na wycinkę jest konieczne, gdy powierzchnia roślin rosnących swobodnie lub w skupisku przekracza 25 m².

Zezwolenie nie jest konieczne w przypadku usuwania drzew lub krzewów owocowych, za wyjątkiem tych, które rosną na nieruchomościach wpisanych do rejestru zabytków oraz na terenach zieleni, takich jak: parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe, cmentarze oraz krzewów na terenach pokrytych roślinnością pełniącą funkcje ozdobne, urządzoną pod względem rozmieszczenia i doboru gatunków posadzonych roślin. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy krzewy te znajdują się w pasie drogowym drogi publicznej, na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków oraz na terenach zieleni – wówczas zezwolenie na wycinkę jest wymagane.

Obowiązek wykonania nasadzeń następczych wynika z Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody:

Art. 83b. 1. Wniosek o wydanie zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu zawiera:

9) projekt planu:

1. a) nasadzeń zastępczych, rozumianych jako posadzenie drzew lub krzewów, w liczbie nie mniejszej niż liczba usuwanych drzew lub o powierzchni nie mniejszej niż powierzchnia usuwanych krzewów, stanowiących kompensację przyrodniczą za usuwane drzewa i krzewy w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska lub

2. b) przesadzenia drzewa lub krzewu – jeżeli są planowane, wykonany w formie rysunku, mapy lub projektu zagospodarowania działki lub terenu, oraz informację o liczbie, gatunku lub odmianie drzew lub krzewów oraz miejscu i planowanym terminie ich wykonania;

Jeśli usunięcie drzewa lub krzewu jest uzasadnione, to urząd wyda decyzję zezwalającą na usunięcie drzewa lub krzewu, określi wysokość opłaty za usunięcie drzewa lub krzewu oraz może nakazać w zezwoleniu wykonanie nasadzeń kompensacyjnych, biorąc pod uwagę, czy jest na to odpowiednie miejsce. Urząd może wskazać dodatkowo warunki techniczne sadzenia lub przesadzenia drzewa lub krzewu.

Nakazując dokonanie nasadzeń zastępczych (w zezwoleniu na usunięcie drzewa) urząd określa:

• miejsce nasadzeń,
• liczbę drzew lub wielkość powierzchni krzewów, które należy posadzić,
• minimalny obwód pni drzew na wysokości 100 cm lub minimalny wiek krzewów (patrz dalej a propos wieku!),
• gatunek lub odmianę drzew lub krzewów,
• termin wykonania nasadzeń,
• termin złożenia informacji o wykonaniu nasadzeń.

Do wydania właściwych decyzji, które zapewnią realizacje celów nasadzeń kompensacyjnych, a więc wyrównanie strat przyrodniczych związanych z usunięciem drzew lub krzewów, niezbędna jest wiedza przyrodnicza, kompetencje i doświadczenie urzędników wydających warunki w zakresie nasadzeń zastępczych. Nie bez znaczenia są umiejętności obserwowania stanu sadzonej roślinności w dłuższym okresie, krytycznego analizowania i wyciągania wniosków. W zależności bowiem od lokalnych warunków uprawy w jednych miejscach określone gatunki sprawdzą się bardzo dobrze, w innych nie.

Dlatego celem niniejszego opracowania jest przedstawienie najistotniejszych informacji dotyczących roli roślin w oczyszczaniu powietrza, współczesnego asortymentu roślin produkowanych w krajowych szkółkach, zaprezentowanie gatunków i ich cech predysponujących do wskazania w nasadzeniach zastępczych oraz omówienie parametrów jakościowych materiału szkółkarskiego – niezbędnego elementu w komunikacji zamawiających z producentami.

DOBÓR ROŚLIN DO NASADZEN KOMPENSACYJNYCH

W ostatnich latach wiele ośrodków badawczych prowadziło liczne badania dotyczące wpływu drzew na nasze życie. Badania te wykazały jednoznacznie, że drzewa powinny powszechnie towarzyszyć naszemu otoczeniu. Szczególnie ważne są one dla ludzi w terenach zurbanizowanych o dużym skażeniu środowiska. Oczywiście drzewo drzewu nie równe! Do najbardziej cennych drzew należy zdecydowanie zaliczyć drzewa duże – zwykle w wieku kilkudziesięciu lat. Oczywiście takie drzewa powinno się szczególnie chronić i usuwać tylko w wyjątkowych wypadkach. W związku z licznymi badaniami dotyczącymi korzystnego wpływu drzew na życie człowieka i poprawę ekonomiki zarządzania miastami w wielu ośrodkach miejskich – np. Nowym Jorku czy Pekinie, ale także w Warszawie, wprowadza się programy zdecydowanie zwiększające liczbę sadzonych drzew w tych miastach.

Jedno duże drzewo jest w stanie pochłonąć tyle dwutlenku węgla, ile emitują dwa domy jednorodzinne. Natomiast w procesie fotosyntezy drzewa uwalniają tlen. Zdrowe, wysokie drzewo, produkuje średnio około 118 kg tlenu rocznie (człowiek zużywa go 176 kg) czyli  dwa średniej wielkości drzewa zaspokajają roczne zapotrzebowanie  jednej osoby na tlen.

Drugim bardzo ważnym działaniem drzew jest oczyszczanie powietrza z pyłów i gazów. Badania naukowe wykazały, że 100 dorosłych drzew usuwa około 450 kg zanieczyszczeń rocznie, w tym 180 kg ozonu i 130 kg zanieczyszczeń pyłowych. Szczególnie pyły zawieszone, które są silnie rakotwórcze, są przez drzewa aktywnie sorbowane na powierzchni liści. Najbardziej efektywnie w tych procesach są gatunki, których liście pokrywają drobne włoski i wosk.

Najnowsze badania dowodzą, że średnio pyły zawieszone skracają życie obywateli UE o 8,6 miesiąca, przy czym życie przeciętnego Polaka jest krótsze o 10,7 miesiąca. Do trzech najbardziej zanieczyszczonych obszarów w Europie, obok północnych Włoch i pogranicza belgijsko-holenderskiego zaliczany jest Górny Śląsk, na terenie którego za sprawą pyłów zawieszonych życie mieszkańców skrócone jest średnio aż o 2 lata!

W związku z tym drzewa są naszym ogromnym sprzymierzeńcem w walce ze smogiem. Obserwuje się jednak duże zróżnicowanie gatunkowe (a nawet odmianowe) w zdolności drzew do aktywnego pochłaniania pyłów zawieszonych. Zdecydowanie najmniejsze znaczenie w miastach mają gatunki iglaste, z których wiele (nie wszystkie!) źle znosi zanieczyszczenie, zasolenie i sama pada ofiarą złego stanu środowiska miejskiego. Ale poza miastami lub na obszarach parków sprawdzają się bardzo dobrze w roli filtrów powietrza. Do bardzo aktywnie pochłaniających miejskie pyły zawieszone zalicza się m.in. platan klonolistny, jarząb szwedzki, topole, jesion pensylwański i klon polny. W przeprowadzonych na SGGW badaniach nad zdolnością drzew do zatrzymywania pyłów zawieszonych stwierdzono, że największe ilości tego zanieczyszczenia gromadziła brzoza brodawkowata, której liście są pokryte grubą warstwą nalotu woskowego. Gatunek ten rosnący w Warszawie na ulicy o średnim natężeniu ruchu na 1 cm² liści gromadził 43,8 µg pyłu zawieszonego, podobnie 43,4 µg tych zanieczyszczeń na tym stanowisku gromadziła grusza drobnoowocowa, której liście również pokrywa nalot woskowy.

Do sadzenia tam, gdzie zanieczyszczenie powietrza jest największe, a więc przy trasach komunikacyjnych i wzdłuż ulic, w pobliżu fabryk, warsztatów i elektrociepłowni, nadaje się stosunkowo niewielka grupa drzew, znosząca latem wysoką temperaturę i suszę. Są to brzozy, jarząb szwedzki, jesion pensylwański, lipy (zwłaszcza lipa srebrzysta), platan klonolistny, topole, wiśnie ozdobne, grusza drobnoowocowa, klony. Spośród krzewów można polecić pęcherznicę kalinolistną, tawlinę jarzębolistną, tawuły, berberysy, lilaki, bez czarny, rokitnik pospolity, oliwnik wąskolistny i srebrzysty.

                 Fot. Polecane gatunki drzew i krzewów do nasadzeń w warunkach miejskich

W skuteczności nie ustępują im gatunki iglaste, takie jak jodła jednobarwna, świerk kłujący, świerk serbski, sosna czarna, sosna pospolita, daglezja zielona. Jest jednak mankament - nie tolerują one silnego zasolenia gleby, więc nie mogą rosnąć w bezpośrednim sąsiedztwie ulic i tras komunikacyjnych.

W walce z tlenkiem azotu i ozonem bardzo skuteczne są: klon zwyczajny, klon jawor, tulipanowiec amerykański, miłorząb japoński, wiąz pospolity, surmia bignoniowa. Mają one gładkie, płaskie liście o dużej powierzchni chłonnej. Sprawdzą się w zieleni osiedlowej, wokół miejsc wypoczynku i placów zabaw, na skwerach i w parkach, jednak są zbyt wymagające by wykorzystywać je w najtrudniejszych warunkach miejskich, czyli w sąsiedztwie ruchliwych ulic i na terenach zdegradowanych.

Warto też pamiętać o pnączach. Zajmują one niewielką powierzchnię terenu, a tworzą masę liści. Pod tym względem te najsilniej rosnące dorównują dorodnym drzewom. Mało wymagające są winobluszcze, winorośle czy rdestówka Auberta. W miejscach zacienionych zwartą masę liści tworzy bluszcz pospolity.

Fot. Pnącza też mogą pełnić rolę kompensującą – Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Duże zdrowe drzewo o średnicy pnia 77 cm oczyszcza powietrze 70 razy efektywniej (1400 g zanieczyszczeń na rok) niż drzewo małe, młode o średnicy pnia 8 cm  (20 g zanieczyszczeń na rok). Jeśli musimy zastąpić jedną potężną  kilkudziesięcioletnią lipę o dobrze wykształconej koronie, należałoby posadzić 2-3 tysiące młodych kilkuletnich egzemplarzy. Sadzenie jednego młodego drzewka, jako rekompensaty za wycięte starsze, jest zdecydowanie niewystarczające, bo nowe podobną wydajność w oczyszczaniu powietrza osiągnie dopiero za kilkadziesiąt lat (przy założeniu, że to wycięte zatrzymałoby się w rozwoju).

To powinno uświadomić nam wszystkim, jak cenne są duże drzewa w mieście, jak niezbędne jest ich uzupełnianie w przypadku wycinki, a z drugiej strony widać dokładnie, że nasadzenia zastępcze czy dosadzanie drzew nie zmieni problemu z dnia na dzień. Na efekt trzeba będzie poczekać przynamniej 10-15 lat. Dlatego program zwiększania przestrzeni zielonych, uzupełniania drzew i krzewów, obsadzania wszelkich możliwych miejsc, nie może być odkładany na później, ale do tych działań należy przystąpić natychmiast i z większym zaangażowaniem.

Jedną z ważnych zasad warunkujących odpowiedni wzrost i rozwój roślin jest dobór gatunków do warunków glebowych i środowiskowych. Dlatego wydanie decyzji w której określa się gatunki i odmiany do nasadzeń kompensacyjnych,  powinno być poprzedzone wizytą i oceną warunków miejsca, w którym rośliny będą sadzone, tak aby uwzględnić nie tylko warunki glebowe czy świetlne, ale też ewentualne czynniki stresowe (zasolenie, suszę). Szczególnie istotna jest też cecha odporności na choroby i szkodniki, gdyż stosowanie pestycydów na terenach wysoko zaludnionych jest wykluczone. Ważne są też zdolności adaptacyjne do lokalnego klimatu i długowieczność. Oczywiście materiał szkółkarski powinien być dobry jakościowo o odpowiednich parametrach – warunki miejskie nie sprzyjają łatwej aklimatyzacji i szybkiemu wzrostowi.

KOMUNIKACJA ZAMAWIAJĄCY – PRODUCENT – PARAMETRY JAKOŚCIOWE

Niezwykle ważną sprawą ułatwiającą współpracę pomiędzy szkółkami a podmiotami realizującymi nasadzenia jest właściwa komunikacja. Milowym krokiem w tym kierunku były opracowane przez Związek Szkółkarzy Polskich „Zalecenia jakościowe dla ozdobnego materiału szkółkarskiego”, które wypełniły lukę po wcześniej obowiązujących w kraju „Polskich Normach”. Obecnie „Zalecenia jakościowe…” uzyskały rekomendację Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i właściwie stały się praktycznie obowiązującymi wytycznymi, opisującymi obrót ozdobnym materiałem szkółkarskim.

Jednak pomimo kilkunastu lat działań Związku Szkółkarzy Polskich na rzecz upowszechnienia opracowania, bezpłatnego udostępnienia publikacji w ponad 25 tys. egzemplarzy oraz zamieszczenia całej jej treści na stronie internetowej stowarzyszenia nadal dosyć często mamy do czynienia z zapytaniami dotyczącymi asortymentu roślin, które są niejednoznaczne i mogą prowadzić do niepotrzebnych nieporozumień  na linii współpracy zamawiający – dostawca. Nieprofesjonalnie lub po prostu źle przygotowane zapytanie skierowane do szkółki powoduje potrzebę dodatkowych kontaktów pomiędzy sprzedawcą a kupującym w celu uściślenia potrzeb zamawiającego, czy wręcz omówienia całego zamówienia. Sytuacje takie prowadzą do powstawania opóźnień w realizacji zamówień, szczególnie w sezonie wiosennym, kiedy szkółki mają szczyt sprzedaży i wymagające doprecyzowania zamówienia często lądują na koniec kolejki. Na podstawie licznych zamówień kierowanych do szkółek można wyodrębnić kilka najczęściej pojawiających się problemów w komunikacji zamawiający – producent.

Operowanie wiekiem roślin

Klienci w swoich zamówieniach oprócz prawidłowo podanych parametrów poszukiwanych roślin często dodają dodatkowy parametr/warunek  -  czyli wiek rośliny. Wprowadza to zupełnie niepotrzebne zamieszanie a także rodzi niepokój szkółkarza, czy taki parametr nie zostanie podważony! Dodatkową trudnością jest niewątpliwie fakt, że różne rośliny, w zależności od warunków uprawy, określone parametry mogą uzyskiwać w różnym wieku. Poza tym dokładny wiek rośliny jest często bardzo trudny do ustalenia. Właściwie może być on stosowany jedynie w obrocie młodym materiałem szkółkarskim – głównie w stosunku do siewek, a więc dotyczy to najczęściej obrotu pomiędzy szkółkami. Reasumując wiek roślin nie jest i nie powinien być parametrem stosowanym w decyzjach o nasadzeniach zastępczych oraz zamówieniach materiału szkółkarskiego stosowanego do realizacji inwestycji w zieleń.

Szkółkowanie roślin

Szkółkowanie roślin jest działaniem prowadzonym w trakcie uprawy przez szkółkarza w celu uzyskania odpowiednio rozbudowanego systemu korzeniowego/bryły korzeniowej, co ma bardzo duży wpływ na przyjmowanie się roślin po ich posadzeniu w miejsce docelowe. Szkółkowanie to nic innego jak okresowe przesadzanie roślin z miejsca na miejsce (szkółka gruntowa) czy z pojemnika do pojemnika (szkółka pojemnikowa). Zwykle zabieg ten przeprowadza się co 2-3 lata. Jest to ważny parametr jakościowy materiału szkółkarskiego roślin ozdobnych, ale jednocześnie jest to parametr, który trudno sprawdzić w przypadku materiału kopanego z gruntu, oferowanego z bryłą korzeniową.

Dlatego wstawianie w zamówieniu takiego parametru, czyli np. dąb szypułkowy o obwodzie pnia 16/18, forma naturalna, 5 razy szkółkowany  -  jest parametrem praktyczne nie do sprawdzenia przez zamawiającego. Oczywiście roślina taka musi mieć właściwie uformowaną i zabezpieczoną bryłę korzeniową! Natomiast, czy aby uzyskać bryłę korzeniową szkółkarz robił jej szkółkowanie 3, 4 czy 5 razy nie ma właściwie znaczenia i domaganie się konkretnej liczby szkółkowań jest w tym wypadku niecelowe. Oczywiście szkółka w swojej ofercie może zamieścić informację, że produkowany materiał jest kilkukrotnie szkółkowany, co powinno zachęcać do zakupów w tej konkretnej firmie.

Obwód, średnica, pierśnica

Stosunkowo dużo nieporozumień na linii zamawiający – producent dotyczy parametrów jakościowych drzew liściastych w odniesieniu grubości pnia i wysokości dokonywania pomiaru. Podstawowym parametrem opisującym pień drzewa jest jego obwód, a nie średnica. Podawany w ofertach i zapytaniach ofertowych obwód dotyczy parametru mierzonego zawsze na wysokości  1 metra od ziemi. Pojawiająca się czasami w zapytaniach średnica pnia mierzona na wysokości 1,3 m – tzw. pierśnica, jest parametrem stosowanym w leśnictwie i nie ma zastosowania do ozdobnego materiału szkółkarskiego. Problem występuje także przy opisie coraz popularniejszych form wielopiennych. W tym przypadku należy podać ilość pni (liczy się te powyżej obwodu 6-8 cm) oraz obwody najcieńszego i najgrubszego pnia.

Wielkość pojemnika

Częstym problemem jest bardzo rygorystyczne traktowanie wielkości pojemnika, w którym rosną zamawiane rośliny. Rodzi się pytanie, czy tak powinno być? Czy szkółkarz, otrzymując zamówienie na materiał roślinny w doniczce C-3 (a posiada poszukiwane rośliny np. w doniczce C-2,5), ma je przesadzić do pojemnika C-3 tuż przed sprzedażą, aby spełnić to wymaganie? I czy zabieg taki można uznać za działanie sensowne? Czy nie jest lepszym wyjściem już na początku wpisać w warunkach zamówienia trochę „luzu” i oczekiwać roślin w pojemnikach od C-2 do C-3? Ułatwi to działanie niewątpliwie obydwu stronom i zdecydowanie przyspieszy realizację zamówienia. Jeszcze bardziej absurdalne wydaje się żądanie roślin soliterowych np. w pojemniku o pojemności 60 litrów (czasem w zapytaniach pojawiają się pojemniki praktycznie nieprodukowane np. 63 litry!). Trzeba wyraźnie stwierdzić, że w tych przypadkach powinno się podawać zdecydowanie większe zakresy wielkości pojemników np. 50-70 litrów.

                 Fot. Przykładowe zabezpieczenia drzew w pojemnikach

Wielkość (wysokość) rośliny

Operowanie wysokością roślin powinno być prawie zawsze parametrem obarczonym pewną tolerancją - czyli np. wysokość rośliny 50 cm ⁺₋ 5cm. Można także w pewnych przypadkach np. dla roślin przeznaczonych na  żywopłoty zastosować parametr minimum – nie mniej niż 50 cm, w domyśle nadwyżka zostanie przycięta lub zażądać przycięcia roślin na daną wysokość. Często w okresie wiosennym operowanie wysokością może okazać się parametrem całkowicie niepotrzebnym. Dotyczy to np. roślin, które w procesie uprawy wymagają corocznego wiosennego krótkiego cięcia np. hortensja krzewiasta, budleja Davida, barbula klandońska, miskanty i większość bylin. Szkółki często ze względu na zamówienia wiosenne nie wykonują na czas przycinana roślin tylko po to, aby spełnić wymogi stawiane w zamówieniach! Także często materiał liściasty produkowany z gołym korzeniem nie jest przycinany przez szkółkarzy, gdyż w zamówieniu ma mieć np. 0,7 m wysokości. Jest rzeczą wiadomą, że taki materiał musi być po sadzeniu krótko przycięty, w związku z tym czy pędy przed przycięciem miały 0,5 czy 0,7 m długości nie ma większego znaczenia.

Wysokość to także parametr często zbyteczny w przypadku drzew produkowanych w formie piennej (Pa). Podstawowe informacje dla tej grupy drzew to obwód  i wysokość pnia, czyli wysokość, na której znajdują się pierwsze pędy korony. Natomiast jest on stosowany w przypadku drzew produkowanych w formie naturalnej (N).

                 Fot. Negatywne przykłady nieodpowiedniej jakości drzew sadzonych przy drogach

Dostępność materiału roślinnego

To kolejny, ale zupełnie inny problem, często bardzo denerwujący i zamawiających i szkółkarzy. Problemy związane z dostępnością materiału szkółkarskiego są spowodowane kilkoma czynnikami. Po pierwsze długim okresem produkcji, szczególnie roślin osiągających duże rozmiary np. drzew alejowych, których produkcja do osiągnięcia obwodu 18-20  cm trwa kilka, a czasami nawet kilkanaście lat. Stąd ogromne braki na rynku grubych drzew, na które gwałtownie rośnie zapotrzebowanie.

Może więc warto trochę obniżyć ten parametr i posadzić drzewa o mniejszym obwodzie, szczególnie, gdy poszukiwane są duże partie jednorodnego materiału danej odmiany. Warto zdawać sobie sprawę, że deficyt dużych drzew występuje na terenie prawie całej Europy! Należy także zdawać sobie sprawę, że duża produkcja drzew w Europie jest zlokalizowana we Włoszech stąd, jeżeli kupujemy drzewa w szkółkach np. holenderskich, (bo w Polsce ich brak) możemy kupić drzewa wyprodukowane we Włoszech, a więc drzewa o proweniencji charakteryzującej się niską odpornością mrozową! Sadząc takie drzewa (nawet gatunki odporne na mróz) możemy mieć problemy z ich przezimowaniem, szczególnie pierwszej zimy po posadzeniu! Ze względu na długie okresy produkcji niektórych grup roślin czy odmian, może warto trochę wrócić do dawnej „gospodarki planowanej” i z kilkuletnim wyprzedzeniem podpisać ze szkółką umowę na wyprodukowanie poszukiwanego materiału. Dzięki temu szkółka nie ponosi dużego ryzyka związanego z „nietrafioną” produkcją, a kupujący będzie pewniejszy, że otrzyma poszukiwany materiał roślinny z polskiej szkółki.

Kolejny problem to zakupy dużych partii materiału jednoodmianowego, szczególnie tzw. odmian rzadkich czy amatorskich. Dobrym przykładem są róże reprezentowane przez setki odmian, które w związku z tym mogą być w dużym zakresie zastępowalne. Czyli składając zamówienie warto jest np. podać w nim nie jedną, ale dwie czy trzy odmiany o podobnych cechach.

Opracowanie – Grzegorz Falkowski, Związek Szkółkarzy Polskich  https://zszp.pl 

Opracowanie dofinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu